"'Immer Haltung bewahren, Josta', zei papa altijd." Dat advies kan Josta Bresse wel geregeld gebruiken in Het Dossier, de tweede thriller van Anya Niewierra. Haar eerste, Vrij uitzicht, werd goed ontvangen, de tweede van de directeur van de VVV-Zuid-Limburg zo mogelijk nog beter. Bresse wordt op een ochtend wakker en ontdekt dat ze één van haar nieren mist. Ze gaat op onderzoek uit, uiteraard, en ontdekt dat ze volgens de autoriteiten is overleden. De oorzaak blijkt in haar Oost-Duitse verleden te liggen. Daar heeft ze gewerkt vervalser van schilderijen die de staat - maar ook enkele individuen - veel geld hebben opgeleverd. Het wordt een pijnlijke, maar ook heilzame zoektocht.

Blurb
Niewierra slaagt er bijzonder goed in deze individuele geschiedenis in te passen in enkele grote thema's die ze in het verhaal aan de orde stelt: de positie van de Stasi in het voormalige Oost-Duitsland vlak voor maar ook na de Wende van 1989, de kunstvervalsingen waarvan de (westerse) opbrengst naar de staatskas vloeide, maar ook de barre overlevingstocht van een individu in deze collectieve heilstaat en hoe daar vijfentwintig jaar later nog mee valt te leven. Dat doet ze in een spannend verhaal, waarvoor ze echter af en toe een paar flinke bochten moet maken om het in het gareel te houden. Die neem je als lezer voor lief, net zo als het inventieve einde dat tegelijkertijd ook weer net iets teveel van het goede is. Niettemin: zelden zo eens geweest met de blurb van Tomas Ross op het omslag: "Een parel binnen de Nederlandstalige misdaadliteratuur".

Josta Bresse wordt wakker in haar huis en langzaam dringt het toch haar door. Ze is een week kwijt. Maar wat is er gebeurd en waarom heeft ze een vers litteken op haar buik? In ?Het dossier? door Anya Niewierra is de hoofdrol weg gelegd voor de 46 jarige Josta. Zij is uit Oost-Duitsland gevlucht, net voor de val van De Muur en is daar opgevangen door David. Maar David haar beschermer en man is er niet meer, hij is overleden. Josta wil het liefst haar tijd en jeugd in de DDR vergeten maar dat kan niet. In 2014 blijkt dat een geheim dossier, kunstvervalsing in de DDR, reden tot moord is. Josta was een van de kunstvervalsers, maar ontsnapte. Alles wordt in haar leven overhoop gegooid, want Josta zou niet eens bestaan. In ?Het dossier? krijg je een kijkje in het leven in de DDR na de Tweede Wereldoorlog. Ontluisterend is het om te lezen hoe de kleine Josta apart wordt gezet op school omdat zij magische vingers heeft, ze is een kunstenares en kan prachtig tekenen en schilderen. Kinderen met een uitzonderlijk talent in de DDR kregen apart les. Josta is eenzaam mede door dit ontwikkelingsklimaat. Als er broodnoodig deviezen nodig zijn in de DDR, wordt een groep mensen ingezet om werken van impressionisten na te maken. Zo raar is het niet als schilderwerken opdoken na de Tweede WO. Josta is een van de kunstenaars. Als er een dossier verdwijnt waar alles instaat wordt de groep afgevoerd naar de Stasi gevangenis. De vraag is wie van de groep dit heeft gestolen. Dit alles vond plaats in 1989. Nu is het 2014 en Josta krijgt veel voor haar kiezen. Ze heeft vele herinneringen, ook nare die ze graag wil vergeten, maar juist die dingen vergeet je niet. Toch zorgt haar kunstenaarstalent ervoor dat ze door gaat met haar leven. Niewierra heeft oog voor detail en schrijft met penselen. Je ziet de bomen, je ruikt het bos en de pioenrozen en de prachtige kleuren en schouwspelen. Bijzonder mooie omschrijvingen maken van ?Het dossier? een adembenemend leesfeest ondanks de gruwelijkheden. Een weergaloos plot maakt ?Het dossier? af. Nawierra heeft een vloeiende pen, de leesbaarheid is zeer gemakkelijk. Eenmaal begonnen in ?Het dossier? wil je alleen maar doorlezen, lezen waarom, hoe of wat. Je bent diep verzonken in het boek en je omgeving verdwijnt, daarvoor komt het leven van Josta en haar omgeving voor in de plaats. ?s Nachts ben je de toeschouwer van de film ?Het dossier?. En als de film afgelopen is sla je het boek met een diepe zucht dicht. Vijf sterren is niet genoeg voor dit ?pareltje in Nederlandse misdaadliteratuur?, zoals Thomas Ross al voorspelt op de cover.

Josta Bresse is een zesenveertig jarige vrouw uit het voormalige Oost-Duitsland. Ze is weduwe en woonachtig in het Zuid-Limburgse Mechelen, waar ze als kunstenares een rustig en teruggetrokken leven leidt. De enige waar ze een goed contact mee heeft is haar buurvrouw Eva Hermans.

Als Josta op een ochtend wakker wordt komt ze tot ontdekking dat ze heel lang heeft geslapen en tijdens het douchen doet ze de ontdekking dat ze littekens op haar buik heeft. Later krijgt ze van haar huisarts te horen dat er een nier bij haar is verwijderd.

De Nederlandse recherche stuit tijdens hun onderzoek op haar verleden in de DDR, waar ze deel uitmaakte van de ‘Königstein Gruppe’, een groepering die zich bezighield met kunstvervalsingen. Tijdens deze periode is er een geheim dossier aangelegd.

Vlak voor de val van de Berlijnse muur werden de vervalsers door de Stasi afgevoerd naar de gevangenis Hohenschönhausen, omdat ze op zoek waren naar het geheime dossier. Na vijfentwintig jaar blijkt dit nog steeds van groot belang te zijn en wordt er jacht op gemaakt.

Het verhaal wordt vanuit Josta verteld en is in de ik-vorm geschreven. Hierin blikt de zwaar getraumatiseerde Josta terug naar haar tijd in de DDR. Ze wil dit het liefst vergeten, maar om achter de waarheid te komen zal ze toch de confrontatie moeten aangaan. Uiteindelijk is er geen andere weg dan naar de onheilsplaats af te reizen en daar op zoek te gaan naar antwoorden. Josta beseft dat ze dit niet alleen kan en schakelt hulp in om deze beerput geopend te krijgen. Ze moet er fysiek als geestelijk heel diep voor gaan.

Er is een tweede verhaallijn aan toegevoegd door middel van brieven waarin veel uitleg wordt gegeven over het hoe en waarom het destijds zo is gegaan.

Je stapt in een wereld die veel ongeloof en verbazing met zich meebrengt. Het leed is haast niet te beschrijven, al is het de schrijver wel heel goed gelukt. Met name voor wat betreft de psychologische aspecten die slachtoffers nooit te boven komen.

Anya Niewierra heeft in het boek een sfeer gecreëerd die je als lezer tot in je ziel raakt en daardoor is het voor mij een meesterwerk van hoog niveau.

In 2013 heeft ze “Vrij uitzicht” als een stevig debuut neergezet, maar met “Het Dossier” heeft ze de overtreffende trap behaald, en daarmee een hoge lat gelegd voor een volgend boek.